Халкъына садыкъ эвлят (Джемаат эрбабы, тедкъикъатчы, эдебиятшынас Исмаил Отарнынъ (1911- 2005) догъгъанына 110 йыл толувы мунасебетинен)

Къырымтатар мухаджерет векиллеринден – корюмли джемаат эрбабы, эдебиятшынас, тедкъикъатчы, къырымтатар медений вариетининъ джанкуери Исмаил Али огълу (тахаллюси Исмаил Отар) 1911 сенеси октябрь 1 куню Тюркиенинъ Бурса шеэринде дюньягъа келе.

Несиль-тавабасына келиндже, Исмаил Отарнынъ къартбабасы Мустафа эфенди Къырымнынъ Багъчасарай шеэри сакинлериндендир. Бабасы Хафыз Али Отар 1880 сенеси Багъчасарайдан авлакъ Отар коюнде (шимди Акъ-Яр шеэрине бакъа), анасы Эмине Отар 1890 сенеси Акъмесджитте догъгъанлар. Чар акимиетининъ эзиетли баскъыларындан къуртулмакъ макъсадында 1892 сенеси Османлы топракъларына меджбурен кочькен ве Бурсада ерлешкен къоранталардан ола.

Исмаилнинъ бабасы Хафыз Али Отар 1908 сенеси Бурсадан Истанбулгъа авуша. Ана-баба огюти ве тербиесинен осьтюрильген беш эвлятлы – энъ буюги къыз бала ве дёрт огълан къардаштан ибарет бу къорантада, Исмаил аиленинъ экинджи эвляды олгъан. О, ильк ве орта мектеп окъувыны Бурсада, 1926 — 1929 сенелери исе Истанбулдаки Султанахмет тиджарет лицейинде тасилини девам эте. 1932 сенеси Истанбул Алий икътисат ве тиджарет окъув юртуна кирип, 1935 сенеси онынъ мезуны олгъан.

Ана — Ватаны Къырымгъа ве миллетине буюк севги ве сайгъы тербиесини алгъан Исмаил Отар генчлик девринден башлап мухаджереттеки Къырымтатар миллий арекетининъ энъ фааль иштиракчилеринден бири ола. Вакъыт иле бу арекетнинъ ёлбашчысы олгъан Джафер Сейдамет Къырымэрнен таныша ве айырыджа «Эмель» меджмуасыны нешир этмеге башлагъан Мустеджип Улькюсалнынъ ёлбашчылыгъындаки бир къырымтатар миллетчи группасынынъ ишинде иштирак эте.

«Эмель» меджмуасы 1960 сенесинден итибарен экинджи дефа Тюркиеде нешир этильмеге башлангъанынен, о, меджмуадаки фаалиетини девам эте ве атта, 1962-ден 1977 сенесине къадар онынъ ёлбашчыларындан бири ола.

Зенааты боюнджа мухасебеджи (бухгалтер) олгъан Исмаил Отар чокъ фааль бир шекильде иджреттеки Къырымтатар миллий арекетинде иштирак этмекнен бир сырада бутюн омюри къырымтатар эдебияты, тарихы ве, шу джумледен, буюк къырымтатар алими ве шаири Бекир Чобан — заденинъ аяты, шахсиети ве эсерлерини огренюв боюнджа араштырмалар япмакънен мешгъуль ола. Бекир Чобан — задеге аит онларнен чешит макъалелер нешир эткен И. Отар 1999 сенеси Истанбулда «Къырымлы тюрк шаир ве алими Бекир Сыдкъы Чобан-заде» адлы китапны бастырмагъа наиль ола. Ишбу, 288 саифеден ибарет неширнинъ  къыйметли тарафларындан бири шунда ки, И. Отар Чобан-заденинъ яратыджылыкъ фаалиетининъ бутюн джеэтлери акъкъында фикир юрьсете, эсерлеринден нумюнелер кетире.

Муэллиф китабыны сиясий джеэттен устазы Джафер Сейдамет Къырымэрге багъышлай ве бу себептен онынъ ильк саифелеринде къырымтатар халкъынынъ федакяр эвляды акъкъында къыскъа малюмат бере. Бундан сонъ, Бекир Чобан-заденинъ яратыджылыгъы акъкъында икяе этиле, энъ эвеля анъылгъан алим ве шаирнинъ терджимеиалына аит малюмат бериле. Бу ерде Бекир Чобан-заденинъ несли-несеби хусусында тариф этиле.

Китап он бир болюктен ибарет олып, Бекир Чобан — заденинъ «Къавал сеслери» адлы дефтеринден алынгъан 60-къа якъын шиирлери, икяелери, аталар сёзлери, учь макъалеси, бир къач мектюби ер алгъандыр. Бу эсерлернинъ эр бири эм къырымтатар тилинде, эм де тюркче дердж олунгъанлар.

Мында эм И. Отарнынъ озю улу Бекир Чобан — задеге багъышлап язгъан шиири де ер алгъандыр.

Джыйынтыкънынъ муайен бир къысмыны Чобан — заденинъ эсерлеринде расткельген базы сёзлернинъ лугъаты ве озь элинен арап уруфатында язгъан шиирлери тешкиль этелер. Китап Ф. Ашнин ве А. Алпатовнынъ Чобан — заденинъ якъаланувы ве махкемеси акъкъындаки макъалесинен екюнлене.

Исмаил Отарнынъ 1938 сенеси язгъан, 1962 ве 1971 сенелери «Эмель» меджмуасында басылгъан «Чиборек» шиири Тюркие ве Романияда яшагъан къырымтатарлар тарафындан чокъ бегенилип окъулгъан эсерлерден ола.

Атайдан къалгъан бизге этли, майлы къамур аш,

Кобетемен къатлама, лакъша, джантыкъ, татараш,

Сарыбурма, къалакъай, къавурма борек, уммач,

Шильтер, салма, иримчик, табакъ борек, базламач,

Къурма джемиш, кесмече, огюз борек, къыйгъача…

Сайсанъ-питиралмазсынъ, адларыны йылларджа!..

Энъ башында буларнынъ келе къутлу чиборек!..

                                                                    ***

Къаякътан кельсе, балам, бир чиборек къокъусы,

Уякъларда яшайдыр бир Къырым къорантасы.

Къырымлыман чиборек айырылмай бир-биринден,

Къырымлылыкътан чыкъа, айырылса чиборектен.

                                                                  ***

Сен бизлерге эр вакъыт бундай ашав къысмет эт!

Алай къалкъымызгъа да топлу яшав къысмет эт!

Бизни айырма, Раббим, юрттан, эм чиборектен,

Къысметимизни кесме бир вакъыт мубаректен!..

Бу шиир халкъымызнынъ миллий емеклеринден бири олгъан чиберекнинъ азырланув усулы, онынъ емеклер арасында туткъан ерине, ве асылында этник къадим медений-тарихий урф-адетлеримизге багъышланып язылгъандыр.

Исмаил Отарнынъ чокъ йыллар девамында топлагъан гъает зенгин китапханесинде Къырымгъа, Къырым тарихы, эдебияты ве медениетине аит 10 бинъден зияде китап ве меджмуалар, чешит неширлер, весикъалар, миллий эшьялар мевджуттыр.

Исмаил Отар 94 яшына келип, 2005 сенеси октябрь 28 куню Истанбулда вефат этти. 

И. Отарнынъ узун йыллар девамында халкъымызнынъ тарихи ве медениетине аит белли къырымтатар алимлери эсерлерининъ (тедкъикъатчынынъ транслитерация ве глоссарийлери иле) тюрк тилине терджиме этильген базы китапларынынъ джедвелини кетиремиз:

____________________

*куньлюгю — дневник

Къулланылгъан менбалар:

Харахады А.М.,

Къырымтатар медений-тарихий

мирасы музейининъ

кучюк ильмий хадими